Bài thuốc y học cổ truyền trị bệnh từ QUẢ BỒ KẾT

Ngoài việc được sử dụng để gội đầu và làm đen nhuận tóc trong cuộc sống hàng ngày, bồ kết cũng có các tính chất hữu ích trong việc chữa ho, tiêu đờm, nhức răng, rụng tóc, bệnh lỵ, mụn nhọt, sưng vú,... Tuy nhiên, ít người biết đến những đặc điểm và ứng dụng của quả bồ kết này.

cây bồ kết

Cây bồ kết là loại cây gỗ cao khoảng từ 6 đến 8 mét, với thân cây có gai và phân nhánh. Lá của cây có hình dạng kép lông chim, dài và hình trứng, trong khi hoa mọc thành các chùm màu trắng.

Quả của cây bồ kết có dạng như quả đậu, có chiều dài từ 1 đến 12 cm và chiều rộng từ 15 đến 20 mm, có thể cong hoặc thẳng. Bề mặt của quả thường mỏng nhưng có thể phình lên ở những nơi có hạt, và được phủ một lớp phấn màu xanh nhạt. Mỗi quả chứa từ 10 đến 12 hạt có kích thước dài khoảng 10 mm, rộng 7 mm, và dày 4 mm, có màu vàng nâu nhạt, và được bao bọc bởi một lớp cơm màu vàng nhạt.

Cây bồ kết cung cấp ba bộ phận được sử dụng để làm thuốc, bao gồm:

- Tạo giác: Là quả bồ kết đã chín và được phơi khô (loại thường được sử dụng).

- Tạo giác tử: Là hạt được thu hoạch từ quả bồ kết đã chín và đã phơi hoặc sấy khô.

- Tạo thích hoặc tạo giác thích: Là gai được thu hoạch từ thân cây, sau đó được phơi hoặc sấy khô.

Cây bồ kết phân bố rộng rãi và thường được trồng nhiều ở các tỉnh miền Bắc của Việt Nam. Quả thường được thu hoạch vào mùa thu, từ tháng 10 đến 11, sau đó loại bỏ tạp chất, rửa sạch, và phơi hoặc sấy khô. Quả có thể được sử dụng tươi, nghiền vụn, hoặc sao cháy. Màu sắc của quả sẽ đổi từ xanh hoặc vàng khi mới hái sang đen bóng sau khi phơi và để lâu. Gai bồ kết có thể thu hoạch quanh năm.

Thành phần hóa học của Quả bồ kết

Trong quả bồ kết, thành phần chính là chất Sapoin, một loại hợp chất không mùi và có vị nhạt, có khả năng gây ra cảm giác hắt hơi mạnh khi tiếp xúc.

Bên cạnh đó, quả bồ kết cũng chứa 8 hợp chất flavonoid khác.

Công dụng của Bồ kết theo Y học cổ truyền:

Quả bồ kết được biết đến trong y học cổ truyền với khả năng thông mũi họng, tiêu đàm, cũng như giúp trị ung nhọt sưng lở, với tác dụng độc ít.

Công dụng của Bồ kết theo Y học hiện đại:

Khả năng hóa đàm: Saponin được chiết xuất từ bồ kết cũng có khả năng kích thích phản xạ tăng tiết dịch ở đường hô hấp, góp phần vào quá trình hóa đàm.

Vai trò kháng khuẩn: Dịch chiết chứa Sapoin từ bồ kết có khả năng ức chế trực khuẩn đại tràng, trực khuẩn lỵ, trực khuẩn mủ xanh, phẩy khuẩn tả cùng các loại vi khuẩn gây bệnh đường ruột Gram âm và một số nấm ngoài da. Ngoài ra, còn có tác dụng diệt trùng roi âm đạo.

Các bài thuốc y học cổ truyền trị bệnh từ Bồ kết:

Thuốc chữa ho: Bồ kết 1 gram, Quế chi 1 gram, Đại táo (táo đen) 4 gram, Cam thảo 2 gram, Sinh khương 1 gram. Nước 600 ml sắc còn 200 ml, chia thành 3 lần uống trong ngày.

Nhức răng, sâu răng: Tán nhỏ quả bồ kết và đắp vào chân răng. Khi dãi ra, loại bỏ đi.

Trẻ con chốc đầu, rụng tóc: Đốt bồ kết thành than, sau đó tán nhỏ và rửa sạch vết chốc. Cuối cùng, đắp than bồ kết lên vết thương.

Bệnh lỵ lâu ngày: Hạt sao vàng: Tán nhỏ và dùng hồ nếp viên bằng hạt ngô. Ngày dùng 10 đến 20 viên, kèm theo nước chè đặc để uống thuốc (thường uống buổi sáng sớm để tránh mất ngủ).

Chữa mụn nhọt: Gai bồ kết phối hợp với kim ngân hoa và cam thảo (mỗi thứ 2 - 8 g), sau đó sắc nước để uống.

Phụ nữ bị sưng vú: Gai bồ kết thiêu tồn tính 40 g và bạng phấn (vỏ con trai tán bột) 4 g. Hai loại này được tán nhỏ và trộn đều, mỗi lần uống 4 g bột này.

Ngoài ra, ở Việt Nam, người dân thường sử dụng quả bồ kết để ngâm hoặc nấu thành nước gội đầu, giúp làm sạch gàu và làm mượt tóc. Nó cũng được sử dụng để giặt quần áo len, dạ, và lụa màu, giúp tránh bị hoen ố và phai màu.

Quả bồ kết cũng là một nguyên liệu quan trọng được sử dụng để chiết saponin, được ứng dụng trong nhiều ngành công nghiệp như chế tạo dược phẩm, sản xuất xà phòng, in ấn, và nhuộm vải.

Lưu ý khi sử dụng Bồ kết:

- Không nên sử dụng bồ kết cho phụ nữ mang thai và những người đang mắc viêm loét dạ dày hoặc ruột.

- Bột bồ kết có thể gây ra cảm giác hắt hơi mạnh.

- Liều lượng sử dụng rất nhỏ, thường từ 1 đến 3 gram. Bột bồ kết nên được tán mịn và uống sau khi đã sao cháy tồn tính. Sử dụng quá liều có thể gây ra các triệu chứng như nôn mửa và tiêu chảy.

- Bồ kết là một loại quả phổ biến được sử dụng trong đời sống hàng ngày cũng như trong y học cổ truyền để làm thuốc. Tuy nhiên, như bất kỳ loại thuốc nào khác, trước khi sử dụng, bạn cần tham vấn ý kiến của bác sĩ hoặc các chuyên gia về thảo dược.

XEM THÊM BÀI: Các bài thuốc cổ truyền điều trị bệnh từ CÂY MẬT NHÂN

-----------------------------